Kapusta
Kapusta jest rodzajem obejmującym roczne i dwu¬letnie rośliny z rodziny krzyżowych. Według klasyfikacji T. Lizgunowej liczy 8 gatunków: kapustę głowiastą , włoską , brukselską , jarmuż, kapustę pekińską, kapustę chińską, kalafior i kalarepę. Wszystkie gatunki kapusty, z wyjątkiem kalafiora i kapusty pekińskiej, są dwuletnie; 2n = 18, u kapusty chińskiej 2n = 20.
Najpierw wprowadzono do uprawy (Grecja, IV w. przed naszą erą) formy liściowe, z których powstała później kapusta głowiasta. Starymi gatunkami są również kalafior i kalarepa, które zaczęto uprawiać w środkowej lub wschodniej części obszaru śródziemnomorskiego. Kapustę włoską wprowadzono najpierw do uprawy w zachodniej części obszaru śródziemnomorskiego. Pojawienie się kapusty brukselskiej w wyniku mutacji pączkowej przypada na rok 1785 (Belgia). Na terenie ZSRR kapustę uprawiano początkowo na Zakaukaziu, a później na Rusi Kijowskiej. Obecnie uprawia się kapustę wszędzie. W ZSRR jest ona szczególnie popularna.
Kapusta głowiasta (biała lub czerwona) tworzy w pierwszym roku wegetacji główkę — niezwykle rozrośnięty pączek wierzchoł¬kowy. Liście duże, lirowate, całobrzegie tworzą rozetkę. Rośliny kwitną w drugim roku. Najwięcei witaminy C zawierają kapusta brukselska (80—160 mg%), jarmuż (48—150 mg%) i kalafior (48— —154 mg%). Kapusta brukselska tworzy w pachwinach liści małe główki wielkości orzechów włoskich, z których sporządza się zupy lub dodatek do mięsa. Jarmuż nie tworzy główki. Spożywa się go jak szpinak (czasem służy do dekoracji). Częścią jadalną kalafiora jest tzw. róża, tj. liczne soczyste i delikatne łodygi kwiatostanowe z zaczątkami kwiatostanów. Róże zawierają znaczne ilości wita¬miny Bs i stanowią ważny produkt spożywczy dla chorych i dzieci.
Kapusta uważana jest od najdawniejszych czasów za roślinę leczniczą. Wzmianki o stosowaniu jej w celach leczniczych znaj¬dują się w dziełach Katona, Dioskuridesa, Pliniusza i Galenosa. Starożytni rzymscy lekarze leczyli kapustą choroby płuc, wątroby, stawów oraz wrzody i uważali ją za środek przeciw zamroczeniu alkoholowemu. Rosyjskie lecznictwo ludowe zalecało kapustę w przypadkach zaburzeń trawienia, chorób wątroby i śledziony, stanów zapalnych skóry, egzem, oparzeń, stłuczeń, ran i wrzodów. Liście ugotowane w mleku i zmieszane z otrębami przykładano do chorych miejsc przy skazie limfatycznej i mokrej egzemie.
Kapusta głowiasta zawiera 6,1—10,4% suchej masy, 2,6—5,3% cukrów (w tym 0,0—0,9% sacharozy), 0,6—1,2% celulozy, 1,1—1,6% białka, 0,6—0,7% popiołu (w tym sole potasu, wapnia, fosforu i siarki), prowitaminę A, witaminy C (12,8—70,0 mg%), Bj, B>, B3, PP, K i U.
Witamina C dobrze zachowuje się w kapuście kwaszonej i mro-żonej. Ze świeżej kapusty robi się sałatki, ponadto kapustę gotuje się, dusi, marynuje, suszy, konserwuje, sporządza z niej półfabry¬katy i zamraża. Kapusta nadaje się do długotrwałego przechowania zimowego. Stosuje się ją w dietetycznym odżywianiu przy scho-rzeniach sercowo-naczyniowych i żołądkowo-jelitowych oraz jako środek wpływający dodatnio na pałeczkę okrężnicy. Według zale¬ceń Instytutu Żywienia AN ZSRR, udział kapusty w średnim rocz¬nym spożyciu warzyw powinien wynosić 27,5%.
Lecznictwo ludowe zaleca sok z kwaszonej kapusty jako napój
witaminowy i ogólnie wzmacniający, poprawiający apetyt i trawienie, przy chorobach wątroby, śledziony, pęcherzyka żółciowe¬go, zaparciach i żylakach odbytu. Świeży sok kapusty jest doskonałym środkiem gojącym przy owrzodzeniu żołądka i dwunastnicy (zawiera przeciwrządową witaminę U); stosowany jest także przy nieżycie żołądka z niedokwaśnością, przy chorobach dróg oddechowych i strun głosowych, zapaleniach pęcherzyka żółciowego, cukrzycy, niestrawności, kurczowym i wrzodziejącym zapaleniach okrężnicy oraz atonii jelit. We Wszechzwiązkowym Naukowo-Badawczym Instytucie Roślin Leczniczych opracowano i zalecono preparat — suchy sok kapusty, otrzymywany przy użyciu suszarni rozpyłowej. Przeciwwskazaniem dla używania soku kapusty są objawy „podrażnienia” żołądka i zaawansowana nadkwaśność.
Sok kapusty wraz z odwarem nasion jest dobrym lekarstwem
na bezsenność. Odwar z nasion odznacza się działaniem przeciw-robaczym. Fitoncydy kapusty zabijają gronkowce złociste, prątki gruźlicy i niektóre inne bakterie. Tym, zwłaszcza, tłumaczy się skuteczne działanie miazgi z liści kapusty i białka jajek stosowanej w celu leczenia ropiejących ran, wrzodów, oparzeń, mokrych egzem i in. Sok kapusty rozcieńczony ciepłą wodą używany jest do płukania jamy ustnej i gardła. Płukanie jamy ustnej sokiem kwaszonej kapusty w przypadku rozpulchnienia dziąseł działa na nie wzmacniająco. Sok z cukrem stosuje się przy kaszlu i chrypce. Odwar z miodem jest pomocny przy zapaleniu dróg oddechowych. Sole potasu zawarte w kapuście wzmagają wydalanie płynów z organizmu i poprawiają pracę serca.
