Bawełna
Bawełna (Gossypium L.) należy do rodziny malwowatych (Mal- vaceae Juss.). Większość gatunków bawełny to krzewy lub niewielkie drzewa do 7 m wysokości (z rzadka spotyka się egzemplarze wysokości 10—20 m). Uprawiana jest jako roślina roczna, osiągająca 1 — 1,5 m wysokości. Korzeń — palowy. Liście i łodyga są zwykle owłosione. Liście 3—7-klapowe. „Kieliszek” trwały, złożony z 3 dużych, ząbkowanych podkwiatków. Kwiat duży. Korona składa się z 5 zrośniętych u nasady płatków barwy kremowej, żółtej lub białej. Pręciki liczne, zrośnięte w rurkę. Słupek z 3—5 znamionami. Roślina samopylna, ale niewykluczone jest zapylenie obcym pyłkiem. Owocem jest 3—5-komorowa torebka. W każdej komorze znajduje się 6—9 nasion pokrytych włoskami długimi (włókno) i krótkimi (tzw. podwłosie). Nasiona jajowate. Masa 1000 nasion waha się od 50 do 150 g.
Pierwszą na świecie przędzę z włókna bawełny wytworzono w Indiach ponad 3000 lat przed naszą erą. W literaturze europejskiej o bawełnie wspominają Herodot (445 r. przed naszą erą) i Teofrast (350 r. przed naszą erą).
W I wieku ludność zamieszkująca tereny obecnego Uzbekistanu i Tadżykistanu doprowadziła uprawę bawełny do rozkwitu (początek uprawy przypada, na wieki VI—V przed naszą erą). Z Azji Środkowej uprawa bawełny przyswojona przez Arabów została przez nich rozpowszechniona w krajach śródziemnomorskich (łącznie z Egiptem). Niezależnie od Starego Świata rozwijała się uprawa bawełny w Ameryce (roślina uprawna Majów).
Przed przyłączeniem państw środkowoazjatyckich do Rosji uprawa bawełny była rozwinięta w Bucharze, Ferganie, Samarkandzie i w dolnym biegu Syrdarii. Na Zakaukazie bawełna dostała się z Persji już przed naszą erą.
Obecnie Związek Radziecki (najdalej na północ położona strefa uprawy bawełny) zajmuje pierwsze miejsce na świecie pod względem produkcji i jakości bawełnianego włókna.
Bawełna dostarcza 70—75% całego przędzalniczego surowca pochodzenia roślinnego. Oprócz przemysłu tekstylnego włókno bawełny wykorzystuje wiele innych działów przemysłu. Z nasion otrzymuje się olej (jego wydajność wynosi 20—27%). Mączka z nasion stanowi nawóz, a po usunięciu trującego gosposiu — cenne źródło białka paszowego. W USA białko nasion bawełny, zbliżone jakością do białka mleka, używane jest jako pokarm dla dzieci.
Korę korzeni bawełny stosuje się w medycynie jako środek powstrzymujący krwawienie. Stwierdzono, że gossypol z kory korzeni jest środkiem przeciwwirusowym, likwidującym obrzęki i gojącym rany. Nalewkę ze świeżej kory korzeni stosuje się w homeopatii przy bezpłodności, zatruciach ciążowych i zakłóceniach w regularności miesiączkowania.
Olej bawełniany, wytłaczany z nasion, używany jest do produkcji maści i plastrów, włókno — do produkcji materiałów opatrunkowych.Olej bawełniany zawiera 70—80% nienasyconych kwasów wytłuszczonych, dzięki czemu jest cennym składnikiem diety chorych na stwardnienie tętnic. Stosowany jest do pozajelitowego odżywiania ciężko chorych. Obfituje też w witaminę E.
