Cebula zwyczajna
Cebula zwyczajna (jest najpowszechniej uprawianym gatunkiem cebuli, dwu-, trzy- lub czteroletnim, pochodzącym z Azji Środkowej. System korzeniowy wiązkowy. Liście skrętoległe, dęte. W pierwszym roku tworzy się cebula, w drugim roku lub później roślina kwitnie i owocuje. Kwiatostan – baldach, składa się z 50—200 (i więcej) kwiatów. Kwiaty drobne, biało-zielonkawe. Pręcików 6, słupek 1. Kwiaty zapylane są obcym pyłkiem (lipiec — sierpień) głównie przez pszczoły (rzadziej przez muchówki), które odwiedzają nektarniki umieszczone u nasady trzech wewnętrznych pręcików; może przy tym zajść i samozapylenie. Cebula owocuje w sierpniu — wrześniu. W strefie czarnoziemnej ZSRR nasiona większości odmian otrzymuje się w trzecim roku życia roślin. Masa 1000 nasion 2,8—3,7 g. Cebule są płaskie, wydłużone lub kuliste, białe, żółte, brązowe lub fioletowe zależnie od barwy suchych łusek zewnętrznych; pod 2—3 suchymi łuskami znajdują się soczyste warstwy, utworzone przez zgrubiałe pochwy liściowe. Cebula zwyczajna nie jest znana w stanie dzikim. Największe powierzchnie uprawy znajdują się w ZSRR i USA, ponadto na znaczną skalę uprawiana jest w Japonii, Afryce i krajach europejskich (Polska, Bułgaria, Hiszpania, Francja, Włochy i in.). Szczególnie duże są odmiany z grupy hiszpańskiej — ssp. australe proles hispanicum Trophymetz. W Związku Radzieckim najbardziej rozpowszechnione są następujące odmiany: ostre — Biesso- nowskoj, Pogarskij, Rostowskij riepczatyj; półostre — Trigunow- skij i Biełozierskij; słodkie — Kata, Ispanskij 313, Johnson 4 i in.
Uprawa cebuli znana jest od przeszło 4000 lat przed naszą erą. Pierwotny ośrodek uprawy znajduje się w Azji Środkowej i Południowo-Zachodniej, gdzie występuje duża liczba odmian endemicznych. Tu również rosną dziko spokrewnione z cebulą gatunki: A. pskemense B.Fedtsch. (Ałtaj), A. vavilovii M.Pop. et Wed. oraz inne. W Azji Południowo-Zachodniej znajduje się nieduży wtórny ośrodek kształtowania się form cebuli, powstały na 2000 lat przed naszą erą. Z Persji sprowadzono cebulę do Egiptu i Grecji.
W starożytnym Egipcie cebula zwyczajna była szeroko rozpowszechnioną, ale obcego pochodzenia rośliną warzywną. Od sta- roegipskiej nazwy cebuli — badjar, pochodzi jej starodawna nazwa europejska. W Egipcie zachowało się wiele starych rysunków cebuli.
W Rosyjskim Ludowym Zielniku, opublikowanym w 1871 r., podkreślono znaczenie cebuli jako środka zapobiegającego „najbardziej zaraźliwym chorobom i morowemu powietrzu”.
Zależnie od odmiany cebule zawierają 13—20% suchej masy, 4,5% białka, 2,4—14% cukrów, 12—16 mg% olejku eterycznego nadającego im ostrość, inulinę, fitynę, enzymy, saponiny, 2—13,9 mg% witaminy C, 0,6—1,14% soli mineralnych (potasu, fosforu, żelaza i in.); liście zawierają 25—90 mg% witaminy C, 1,3—5,9 mg% prowitaminy A, witaminy Bx, B2 i PP oraz fitoncydy; 50—70 g liści zaspokaja dobowe zapotrzebowanie na witaminę C.
Cebule spożywa się surowe, ugotowane, smażone, zakonserwowane i w postaci suszu. Suche zewnętrzne łuski cebuli zawierają cenny flawonoid kwercetynę (1,3%), o właściwościach rutyny, stosowaną do farbowania jedwabiu, wełny, lnu i bawełny.
Przemysł farmaceutyczny w ZSRR używa cebuli do produkcji leczniczych preparatów działających bakteriobójczo i przeciw- szkorbutowo. Dostarcza on na rynek wyciąg alkoholowy z cebuli — Alliłczep, działający bakteriobójczo i pobudzająco na czynność wydzielniczą jelit. Preparat ten jest przepisywany przy osłabieniu napięcia jelit, cukrzycy, biegunkach, stwardnieniu tętnic z objawami nadciśnienia i bez nich. Mieszaniny wyciągu z cebuli i gliceryny (preparat Alliłglicer) używa się do leczenia zapalenia pochwy wywołanego przez rzęsistka. Fitoncydy cebuli wdycha się w celu leczenia anginy, ropni płuc, nieżytów grypowych, nieżytów nosa. Cebulę używa się przy hipo- i awitaminozach, nalewkę alkoholową — przy zaparciach i kamicy moczowej, świeży sok — przy żylakach odbytu i nieżycie jelit. Znane jest jej działanie przeciwrobacze, moczopędne i obniżające ciśnienie krwi.
Miazga ze świeżej cebuli i sok leczą rany, oparzenia, odmrożenia, wrzody, urazy, gościec, wysypki, a także odciski, brodawki, piegi i wągry. Sok (najlepiej z miodem) pije się przy kaszlu, zapaleniu oskrzeli i kokluszu.
Tampony z tartej cebuli w gazie lub wacie wkłada się na 15 minut rano, w dzień i wieczorem w nozdrza przy grypie. Miazgę z tartej cebuli i tartych jabłek z miodem zaleca się przy stwardnieniu tętnic mózgu.
W Indiach cebula uważana jest za środek pobudzający, moczopędny i wykrztuśny, a ponadto stosowana przy nieżytach nosa. Chociaż cebula odznacza się doskonałymi właściwościami leczniczymi, to jednak należy pamiętać, że nadmierne jej używanie może okazać się szkodliwe w przypadkach ciężkich chorób nerek, wątroby, żołądka i serca.
Plon dymki wynosi 7—12 t, plon cebul 10—25 t i więcej z 1 ha. Baldachy zbiera się wówczas, gdy pęknie 3—5% torebek. Plon nasion wynosi 0,5—1 t z 1 ha. W gospodarstwach nasiennych zaleca się stosować między odmianami izolację przestrzenną wynoszącą co najmniej 400 m.