Kminek zwyczajny
Kminek zwyczajny jest dwuletnią lub wieloletnią rośliną z rodziny baldaszkowatych, uprawianą w Europie Zachodniej i Azji (od Południowo-Zachodniej do Hindustanu, zachodnich i północno-zachodnich Chin i Japonii), w Afryce Zachodniej, Ameryce, Nowej Zelandii, Australii i ZSRR (Ukraina).
Roślina naga z pionowym, mięsistym, wrzecionowatym lub cylindrycznym korzeniem. Łodyga dęta, wzniesiona, w górze rozgałęziona, wysokości 30—80 cm. Liście w zarysie podługowate, dolne długoogonkowe, górne krótkoogonkowe, blaszki podwójnie lub potrójnie pierzaste z równowąskimi, ostro zakończonymi odcinka¬mi. Kwitnienie w maju — lipcu. Kwiatostan — baldach złożony z 8—16 szypułami różnej długości. Płatki kwiatów białe, różowe lub czerwonawe. Kwiaty obupłciowe, zapylane obcym pyłkiem za pomocą owadów, najczęściej pszczół. Owocem jest rozłupnia sierpowato wygięta, łatwo rozpadająca się przy dojrzewaniu na dwie szarobrązowe, podłużne rozłupki. Szypułka jest mniej więcej dwukrotnie dłuższa od owocu.
Kminek należy do najdawniejszych roślin, znalezionych w osa¬dach palowych z epoki kamiennej. W średniowieczu kminek do¬dawano do chleba, gotowano z nim zupy i duszono mięso.
Spożywa się owoce kminku i pozyskiwany z nich olejek etery¬czny, a także liście i młode pędy (sałaty, przyprawa do zup). Ko¬rzenie stanowią pikantne danie. Owoce zawierają od 3,1 do 8,2% olejku eterycznego (główne składniki: karwon — 47—65% i limo- nen — 35—50%), stosowanego w produkcji preparatów farmaceu¬tycznych, likierów i wódek, artykułów perfumeryjnych i mydła. Owoce używane są do aromatyzowania różnych wypieków, w ku¬chni domowej, serowarstwie, cukiernictwie oraz w produkcji li¬kierów i wódek. W gospodarstwie domowym owoce dodawane są przy kwaszeniu ogórków i kapusty, jako przyprawa do zup, sosów i mięsa.
Do celów leczniczych służą owoce kminku używane przy atonii jelit, jako środek ułatwiający wypróżnienie i do aromatyzowania lekarstw. Kminek działa też żółciopędnie, wzmaga czynność gru-czołów trawiennych oraz hamuje szkodliwe procesy gnilne i fer-mentacyjne w jelitach.
W lecznictwie ludowym napar z nasion podaje się karmiącym matkom jako środek mlekopędny. Owoce wchodzą w skład różnych mieszanek leczniczych (herbatki): poprawiającej apetyt,przeczyszczającej, wiatropędnej, uspokajającej i żołądkowej (ściągającej) . Napar stosuje się w zaburzeniach jelitowych, chorobach pęcherzyka żółciowego, zapaleniu oskrzeli i zapaleniu płuc. W krajach Europy Zachodniej i Ameryki zaleca się napar z nasion kmin¬ku przy skurczach żołądka, zaburzeniach w trawieniu i wzdęciach.
W weterynarii daje się zwierzętom kminek przy kolkach, wzdęciach brzucha i zakłóceniach w procesach fermentacyjnych w jelitach.
Zaleca się wsiewać kminek w koniczynę przeznaczoną na zie-lonkę.
Kminek daje najwyższe plony owoców na glebach torfowych i innych zasobnych w próchnicę, wilgotnych (nieprzydatne są gleby ciężkie zalewowe), po oziminach uprawianych po czarnym nawiezionym ugorze. Ilość wysiewu wynosi 10 kg na 1 ha. Głębo¬kość siewu 2—3 cm, szerokość międzyrzędzi 45 cm. Sieje się wcze¬sną wiosną lub w sierpniu, niekiedy razem z jęczmieniem lub żytem.
Okres kiełkowania nasion trwa od 10 do 20 dni i dłużej. W pierw-szym roku kminek tworzy rozetkę liści, nasiona wydaje w na¬stępnym roku. Pielęgnowanie zasiewów polega na przerzedzeniu, spulchnianiu międzyrzędzi i opielaniu rzędów.
Zbiór przeprowadza się w lipcu — sierpniu, gdy zbrunatnieją owoce w środkowych baldachach. Najpierw ścina się dojrzałe bal- dachy, a później kosi się lub wyrywa całe rośliny, które wiąże się w snopy, podsusza i młóci za pomocą młocarni zbożowych. Prze¬ciętny plon nasion wynosi 0,8—1 t z 1 ha. Z odpadów (niedojrzałe owoce, liście, części łodyg) pozyskuje się olejek eteryczny, a po¬zostałości po tym procesie przeznacza się na paszę.
