Kawon
Kawon (Citrullus Forsk.) jest rodzajem z rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae Juss.), do którego należą roczne lub wieloletnie afrykańskie, obcopylne rośliny. System korzeniowy silny, obficie rozgałęziony. Łodyga płożąca się z liśćmi pierzastosiecznymi na długich ogonkach. Kwiaty jednopłciowe, osadzone pojedynczo, rzadziej w pęczkach. Rośliny jedno- lub dwupienne. Owoc — jago¬da kulista, owalna, spłaszczona lub cylindryczna. Barwa okrywy od białej do ciemnozielonej z rysunkiem w postaci siatki, pasów lub plam; miąższ najczęściej różowy, czerwony lub malinowy, rzadziej biały lub żółty. Owoce kawona jadalnego ważą od 0,6 do 16 kg i więcej, pastewnego — 10—15 kg. Liczba nasion w owocu
—do 1000. Plon kawona jadalnego 15—20 t, pastewnego 25—30 t z 1 ha. Nasiona kiełkują dopiero w temperaturze 13—16°C. Rośli¬ny rosną i rozwijają się normalnie w temperaturze 25—30°C. W razie długotrwałego spadku temperatury do 3—5°C rośliny mogą zginąć. R
Do gatunku C.lanatus należą formy dzikie, półuprawie
uprawne. Jest to roślina roczna.
Kawon jadalny (var. vulgaris Fursa) jest odmianą botaniczną tego gatunku. Znany był Arabom i Żydom na 1599 lat przed naszą erą. Dawny areał—Afryka Południowa (Pustynia Kalahari i Pustynia Namib).
Do Chin kawon dostał się w X wieku naszej ery. Do Europy Zachodniej dostarczyli go Krzyżacy w XI—XII w. Do Rosji w re¬jonie dolnej Wołgi przywieźli kawony Tatarzy (XII w.). W połowie XVII w. zaczęto uprawiać go na Ukrainie (w 1660 r. wydano specjalny rządowy nakaz uprawy kawonu w Czugujewie w guberni charkowskiej).
Miąższ kawona jadalnego zawiera 5,5—10,6% cukrów (0,5—5,4% sacharozy, 1,2—4,6% fruktozy i 1,1—2,8% glukozy), pektyny, celu-lozę, witaminy Blf B2, C, PP, kwas foliowy i karoten (prowitaminę A). Nasiona zawierają tłuszcze. Owoce jadane są na surowo lub po zasoleniu, a także służą do produkcji win, syropu, powideł, dżemu, cykaty i „miodu” kawonowego (zagęszczonego soku). W rejonach suchych i pustynnych stanowią źródło wody. Nad- psute i niedojrzałe owoce (te ostatnie są również solone) przeznacza się na paszę dla bydła. Z nasion pozyskuje się smaczny olej jadalny (25—35%).W lecznictwie ludowym miąższ i sok używane są do gaszenia pragnienia przy stanach gorączkowych. Do tego samego celu służy „mleko” z tłuczonych i roztartych w chłodnej wodzie nasion (1:10). Dla smaku dodaje się czasem do niego trochę syropu owocowego lub cukru. Nasiona roztarte z mlekiem stosowane są jako środek tamujący krwawienie przy krwotokach macicznych. Zorganizowano produkcję soku kawonowego zalecanego przez Akademię Medycyny Ludowej ZSRR jako napój dietetyczny przy schorzeniach nerek, wątroby, stwardnieniu tętnic, nadciśnieniu, reumatyzmie i podagrze.
Kawon działa moczopędnie. Zaleca się go przy obrzękach związanych z chorobami układu sercowo-naczyniowego i nerek. Środkiem moczopędnym jest również odwar ze świeżych okryw kawo¬na. Sok kawona sprzyja wydalaniu płynu z organizmu i zaopatruje tkankę wątroby w łatwo przyswajalne cukry. Odwar ze świeżych lub suszonych okryw używany jest czasem przy zapaleniu okrężnicy u dzieci oraz przy ostrych i przewlekłych zapaleniach jelita grubego. Celuloza miąższu poprawia trawienie, sprzyja usuwaniu cholesterolu i zwiększa działalność pożytecznej flory jelit. Kawon stanowi składnik diety cierpiących na niedokrwistość, kamicę żółciową lub moczową.
Owoce kawona pastewnego zawierają 2—3% cukrów, 7—10 kg jednostek pokarmowych i 0,4—0,8 kg białka strawnego w 100 kg. Wszystkie zwierzęta zjadają je chętnie zarówno w postaci świeżej, jak i w postaci kiszonek. Dobrze się zakiszają zmieszane z plewami lub sieczką ze słomy.
Drugi gatunek — kolokwinta (C. colocynthis) jest byliną szorstko owłosioną (oprócz owoców). Kwiaty jednopłciowe. Owoce małe, gładkie, kuliste. Rośnie dziko na pustyniach Afryki, Półwyspu Arabskiego, w Iranie, gdzieniegdzie w Turkmenii, Afganistanie, na Pustyni Thar, a nawet w Australii; kolokwinta uprawiana jest na Półwyspie Arabskim, w krajach śródziemnomorskich, w Maroku, Sudanie, na Cejlonie i in. Owoce działają silnie przeczyszczająco. Zawierają glikozyd kolocyntynę (0,6—2%). Najlepsze kolo- kwinty pochodzą z rejonów nadmorskich Izraela i z Cypru.
