Łyszczec wiechowaty
Łyszczec wiechowaty (Gypsophila paniculata L., 2n = 34) jest byliną z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae Rchb.). Rośnie w środkowej i południowo-wschodniej części Europy (także w Polsce), w Iranie, Afganistanie, zachodnich Chinach i ZSRR (część europejska, zachodnia Syberia, Azja Środkowa), zawleczony do Ameryki Północnej. Uprawia się go we Francji, na Węgrzech, w Bułgarii i w innych krajach.
Roślina ma pionowe kłącze przechodzące w długi korzeń palowy pokryty szorstką, żółtą, łatwo oddzielającą się korą. Łodyga od nasady widełkowato rozgałęziona tworzy prawie kulisty krzak wysokości 40—100 cm. Liście siedzące, naprzeciwległe, zrosłe nasadami, z woskowym nalotem. Kwiaty drobne na cienkich szypułkach, o białej lub różowej, 5-płatkowej koronie, zebrane w wiechy. Kwitnienie w czerwcu — lipcu. Owoce dojrzewają w sierpniu — wrześniu. Owocem jest cztero przegrodowa, odwrotnie jajowata torebka z 2—4 nerkowatymi, czarnymi nasionami. Masa 1000 nasion 0,6 g.
Znaczenie gospodarcze i lecznicze. Korzenie i kłącza łyszczca są eksportowane pod mylącą nazwą białego korzenia mydlanego (Radix Saponariae albae) i znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle ołowiowo-cynkowym dla absorbowania szkodliwych par ołowiu, a także w przemyśle spożywczym do wyrobu pieniących się napojów, chałwy i innych produktów cukierniczych.
Korzenie i kłącza zawierają do 25—28% saponin; w medycynie stosowane są jako środek wykrztuśny, przeczyszczający i wymiotny.
Z innych gatunków zastosowanie lecznicze może znaleźć Gypsophila pactfica Kom. (2n = 68) — łyszczec ten występuje w Kraju Przymorskim i nad Amurem. Wyodrębniono z niego trójterpenową saponinę, którą nazwano gipsozydem. Jak wykazały doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach, gipsozyd wpływa dodatnio na przebieg eksperymentalnie wywołanego stwardnienia tętnic, poprawia nieco wskaźniki działalności serca i nasila procesy hamowania w korze mózgowej.
Rozmnażanie i agrotechnika. Najodpowiedniejsze pod uprawę łyszczca są gleby głębokie, zasobne w składniki pokarmowe, strukturalne, lekkie. Nie nadają się do tego celu gleby ubogie i ciężkie, z wysokim poziomem wód gruntowych, zabagnione.
Najlepszym przedplonem są rośliny okopowe i mieszanki traw z motylkowymi. Łyszczec uprawia się tak jak okopowe. Przed jesienną orką rozrzuca się 20—30 t rozłożonego obornika oraz wysiewa 200 kg superfosfatu i 100—120 kg siarczanu potasowego na 1 ha.
Łyszczec najlepiej jest rozmnażać za pomocą korzeni, co pozwala uprawiać go jako roślinę roczną. Na miejsce stałe sadzi się korzenie jesienią w rzędy oddalone o 50—60 cm, w rzędzie co 20— 25 cm. Wiosną, na początku okresu wegetacji, dokarmia się rośliny, dając 150—200 kg nawozu azotowego na 1 ha.
Pielęgnowanie polega na spulchnianiu międzyrzędzi i odchwasz- czaniu. Jesienią wyoruje się korzenie pługiem, zbiera, oczyszcza z ziemi, ścina ich wierzchołki oraz pączki i myje. Aby przyspie¬szyć suszenie, korzenie rozszczepia się wzdłuż i kraje na kawałki długości 10—12 cm. Suszy się surowiec w suszarniach, w tempera¬turze nie przekraczającej 60°C (w wyższej temperaturze saponiny ulegają rozkładowi), a także na słońcu lub w cieniu. Z 3,5—4 kg świeżych korzeni i kłączy uzyskuje się 1 kg suchych. Plon suchych korzeni wynosi 1,5—3 t z 1 ha.
